रामप्रसाद खनाल/नेपाली राजनीतिक आकाशमा यतिबेला विचारको खडेरी र नेतृत्वको संकटबारे व्यापक बहस हुने गरेको छ। यस्तो संक्रमणकालीन समयमा, कुनै पनि राजनीतिक दलको सामर्थ्य त्यसको संख्यामा मात्र होइन, बरु उसले बोक्ने दार्शनिक स्पष्टता र त्यसलाई कार्यान्वयन गर्ने नीतिगत दृढतामा निर्भर हुन्छ। यही सन्दर्भमा, नेकपा (एमाले) का महासचिव शंकर पोखरेलको व्यक्तित्वलाई विश्लेषण गर्दा उनी केवल एक दलका नेता मात्र नभई समकालीन नेपाली राजनीतिको एक असाधारण ‘बौद्धिक संगठक’ र ‘वैचारिक कमाण्डर’ का रूपमा उभिएका छन्।
१. दार्शनिक आधार: मार्क्सवादको सिर्जनात्मक प्रयोग र ‘जबज’
शंकर पोखरेलको राजनीतिक यात्राको सबैभन्दा बलियो पक्ष उनको दार्शनिक स्पष्टता हो। उनी जडसूत्रवादी मार्क्सवादका कट्टर विरोधी हुन् र मार्क्सवादलाई नेपाली माटोमा सिर्जनात्मक प्रयोग गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता राख्छन्। जननेता मदन भण्डारीले प्रतिपादन गरेको जनताको बहुदलीय जनवाद (जबज) लाई ” नेपाली समाजवादी मोडल” को सापेक्षतामा पुनर्परिभाषित र परिष्कृत गर्न पोखरेलले मुख्य वैचारिक नेतृत्व प्रदान गरिरहेका छन्। उनले ‘जबज’ लाई केवल एउटा चुनावी कार्यक्रमका रूपमा मात्र होइन, बरु कम्युनिस्ट आन्दोलनको लोकतान्त्रिकीकरण र शान्तिपूर्ण प्रतिस्पर्धाबाट श्रेष्ठता हासिल गर्ने मौलिक नेपाली मार्गचित्रका रूपमा व्याख्या गर्दै आएका छन्।
२. आन्तरिक र बाह्य घेराबन्दी: महाधिवेशनको त्यो परीक्षा
पोखरेलको राजनीतिक यात्रा कहिल्यै पनि ‘रेसम मार्ग’ जस्तो सहज रहेन। उनले बाह्य शक्तिहरूको मात्र होइन, पार्टीभित्रकै अदृश्य घेराबन्दीको समेत सामना गर्दै आएका छन्। यसको ज्वलन्त उदाहरण एमालेको दशौँ महाधिवेशन (चितवन) पछि भएका संगठनात्मक अभ्यासहरूमा देखियो।महाधिवेशनका क्रममा र त्यसपछिका आन्तरिक निर्वाचनहरूमा उनले ‘आफ्नै’ भनिने टिमभित्रैबाट समेत असहयोगको सामना गर्नुपर्यो। स्पष्ट विचार र योजना भएका नेताहरूलाई रोक्न कतिपय अवस्थामा आफ्नै भित्रका समूहहरूबाट समेत कस्तो घेराबन्दी हुन्छ भन्ने कुरा उनले थोरै मतान्तरले विजयी हुनुपरेका घटनाक्रमहरूले पुष्टि गर्छन्। तर, यस्तो असहयोग र संकुचित घेराले उनलाई विचलित तुल्याउनुको साटो थप दृढ र संगठनात्मक रूपमा परिपक्व बनायो। उनले मतको अंकगणितभन्दा विचारको उचाइले संगठनलाई नेतृत्व गर्नुपर्छ भन्ने मान्यतालाई कहिल्यै छोडेनन्।
३. केपी शर्मा ओलीका अविचलित सारथि
नेपाली राजनीतिमा अध्यक्ष केपी शर्मा ओली र महासचिव शंकर पोखरेलको सम्बन्ध एक ‘वैचारिक रसायन’ (Chemical Bonding) हो। ओलीले अघि सारेको ‘सुखी नेपाली, समृद्ध नेपाल’ को राष्ट्रिय संकल्पलाई सैद्धान्तिक स्वरूप दिने र त्यसलाई जनताको तहसम्म पुर्याउने मुख्य कार्यभार पोखरेलले नै सम्हाल्दै आएका छन्। विशेष गरी पार्टी विभाजनको कठिन घडीमा उनले नेतृत्वलाई दिएको साथ ‘चट्टानी’ देखियो। पद र व्यक्तिगत लाभको बार्गेनिङभन्दा माथि उठेर उनले नेतृत्वलाई साथ दिए, किनकि उनी व्यक्तिभन्दा विचार र संस्था बलियो हुनुपर्छ भन्ने मान्यतामा अडिग छन्।
४. विकासको ‘लुम्बिनी मोडल’: कार्यसम्पादनको मानक
राजनीति केवल सैद्धान्तिक बहस होइन, यो परिणाममुखी कार्यसम्पादन पनि हो भन्ने कुरा शंकर पोखरेलले लुम्बिनी प्रदेशको संस्थापक मुख्यमन्त्री हुँदा प्रमाणित गरे। उहाँको कार्यकालमा शून्य बेरुजु हुनु सुशासनको महत्त्वपूर्ण मापन हो । संघीयताको कार्यान्वयनमाथि प्रश्न उठिरहेका बेला उनले लुम्बिनीलाई कार्यसम्पादनमा देशकै उत्कृष्ट प्रदेशका रूपमा स्थापित गरे। उनले शून्य संरचनाबाट सुरु गरेर प्रदेशको आवधिक योजना निर्माण र स्थायी राजधानीको विवादलाई सर्वसम्मत रूपमा हल गर्ने उच्च राजनीतिक कुशलता देखाए। सडक सञ्जाल, कृषिमा आधुनिकीकरण र ‘लुम्बिनी गुरुयोजना’ मार्फत पर्यटनको विकासमा उनले चालेका कदमहरू आज पनि अन्य प्रदेशका लागि मानक बनेका छन्।
५. मिसन ग्रासरुट , समृद्धिको यात्रा र प्रतिगमन विरुद्ध वडा , पालिका र जिल्ला केन्द्रीत अभियानलाई
महासचिवका रूपमा पोखरेलले पार्टीभित्र संगठनात्मक शुद्धीकरण र विधिलाई उच्च प्राथमिकता दिएका छन् । उनी राजनीतिमा नयाँ पुस्ताको प्रवेश र आधुनिक प्रविधिको प्रयोगलाई अनिवार्य ठान्छन्। एमालेले अघि सारेका विभिन्न अभियान र मिसनमा, त्यसको वैचारिक जग निर्माणमा उनको दुरगामी सोचले काम गरेको छ। उनले एमालेलाई केवल एक राजनीतिक दल मात्र होइन, बरु एउटा अनुशासित र समृद्धिको सपना बोक्ने ‘राष्ट्रिय शक्ति’ का रूपमा रूपान्तरण गर्न खोजिरहेका छन् ।
अन्त्यमा ,
शंकर पोखरेल केवल एउटा पार्टीका पदाधिकारी मात्र होइनन्, उनी नेपालको समृद्धिको ‘ब्लुप्रिन्ट’ कोर्न सक्ने एक बौद्धिक योद्धा हुन्। सैद्धान्तिक सुस्पष्टता, व्यावहारिक कार्यशैली, नेतृत्वप्रतिको निष्ठा र राष्ट्रप्रतिको समर्पण नै उनका प्रमुख पूँजी हुन्। आफ्नै टिमभित्रका असहयोग र विपक्षीका घेराबन्दीहरूले उनलाई झन् मजबुत र खारिएको नेता बनाएको छ। आगामी दिनमा नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई जोगाउन र देशलाई आर्थिक क्रान्तिको दिशामा लैजान पोखरेल जस्ता प्रखर र अध्ययनशील नेतृत्वको भूमिका अपरिहार्य देखिन्छ।