रामप्रसाद खनाल/ नेपाली राजनीतिमा पछिल्ला वर्षहरूमा एउटा विरोधाभासपूर्ण प्रवृत्ति देखिएको छ । एउटा नेतृत्व जसले देशको आधारभूत समस्या समाधान गर्न, भू-राजनीतिक दबाबका बीचमा राष्ट्रिय स्वाभिमान उचाल्न र विकासको नारालाई मूर्त रूप दिन प्रयास गर्यो, त्यही नेतृत्व निरन्तर तीखो आलोचना र सामाजिक सञ्जालको गालीको शिकार भइरहेको छ । यहाँ पूर्व प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको नेतृत्वलाई उदाहरणका रूपमा लिँदै, काम गर्ने नेताहरूले किन आलोचना खेप्नुपर्छ र यसका पछाडि मौलाएको ‘ट्रोल संस्कृति’ को भूमिका के छ ? भन्न खोजिएको छ ।
काम नै ‘गल्ती’ ठहरिनुका कारणहरू:
राजनीतिक वृत्तमा एउटा भनाइ व्याप्त छ: “ओलीको सबैभन्दा ठूलो ‘गल्ती’ भनेकै उनले काम गरे।” यो भनाइले उनीमाथि भइरहेको आलोचनाको आधार काम नभई काम गर्ने शैली वा निहित स्वार्थमाथि टेकेको हुनसक्ने सङ्केत गर्छ ।भ्रष्टाचारमा शून्य सहनशीलता: जब कुनै नेतृत्वले भ्रष्टाचारमा ‘शून्य सहनशीलता’ को नीति लिन्छ, त्यसले शक्तिशाली समूह वा परम्परागत शक्तिकेन्द्रहरूको स्वार्थमा ठेस पुर्याउँछ । यी शक्तिहरूले आफूविरुद्धको कारबाहीको प्रतिशोधस्वरूप नेतालाई बदनाम गर्न खोज्नु स्वाभाविक हुन्छ ।
स्वाभिमानको राजनीति र भू-राजनीतिक संवेदनशीलता: नेपालको नयाँ नक्सा प्रकाशन गर्नु, ‘आफ्नो देश आफैं बनाउने’ नारा दिनु र परराष्ट्र नीतिमा निर्भीक ढङ्गले प्रस्तुत हुनुले राष्ट्रभित्र र बाहिरका कतिपय शक्तिहरूलाई असहज बनायो । राष्ट्रिय हितमा गरिएका निर्भीक निर्णयहरूले तत्कालै दबाब सिर्जना गर्न सक्छन्, जसको परिणाम आलोचनाका रूपमा देखिनु अनौठो होइन ।
विकासको गति र असन्तुष्टि: विद्युत् सङ्कट अन्त्य गर्ने वा देशलाई विकासको नयाँ युगमा प्रवेश गराउने जस्ता ठूला परियोजनाहरूको कार्यान्वयनले तत्कालै सबैको अपेक्षा पूरा गर्न सक्दैन । पूर्वाधार निर्माणमा हुने ढिलाइ, प्रक्रियागत जटिलता वा कुनै समूहको स्वार्थमा ठेस पुग्दा असन्तुष्टि बढ्छ र यसको सीधा प्रहार नेतृत्वमाथि हुन्छ ।
व्यक्तिगत त्यागको उपेक्षा: नेतृत्वले आफ्नो र श्रीमतीको नामको सबै सम्पत्ति राष्ट्रको नाममा गरिदिएको विषय जस्ता सार्वजनिक त्यागका उदाहरणहरूलाई समेत प्रचारबाजीको आरोप लगाएर उपेक्षा गरिनुले आलोचनाको उद्देश्य कामको मूल्याङ्कनभन्दा बाहिर रहेको देखाउँछ ।
तर्कभन्दा ‘ट्रोल’ प्रिय भएको समाज:
आजको नेपाली समाजमा बहसको स्तर निकै खस्किएको छ, जसको मुख्य कारण डिजिटल मिडिया र सामाजिक सञ्जालको प्रभाव हो ।सत्य भन्दा सस्तो मनोरञ्जन: मतदाता र नागरिकहरू गम्भीर नीतिगत विषयहरू, अर्थतन्त्रको अवस्था वा विकासका मोडलहरूमाथि छलफल गर्नुभन्दा हल्काफुल्का र सनसनीपूर्ण विषयहरूमा रमाउन थालेका छन् । विकासका जटिल विषयवस्तुहरू बुझ्न समय र बौद्धिक प्रयास चाहिन्छ, तर नेताहरूको व्यक्तिगत जीवन, व्यङ्ग्यात्मक टिप्पणी वा ट्रोलमाथि प्रतिक्रिया दिन सजिलो हुन्छ ।
ट्रोल संस्कृति र ‘मीम’को राजनीति: हामी तर्कपूर्ण विश्लेषणभन्दा ‘ट्रोल’लाई बढी प्रिय ठान्छौं । आजको युवा पुस्ताले नेताको नीतिगत अडान वा कामको मूल्याङ्कनभन्दा उनको ‘मीम’ हेरेर निर्णय गर्छ । सामाजिक सञ्जालमा भाइरल हुने एकपक्षीय र भ्रामक सूचनाले गम्भीर राजनीतिक विमर्शलाई विस्थापित गरिदिएको छ ।नकारात्मकताको व्यापार: केही समुहहरू देशको अवस्थालाई सकारात्मक रूपमा चित्रण गर्नुभन्दा “देश जलाएर खरानीको व्यापार गर्दै डलर कमाउन” तयार हुन्छन् । मिडिया र सामाजिक सञ्जालमा भ्यू र लाइकको माध्यमबाट नाफा कमाउनका लागि जाने बूझेर नकारात्मकता फैलाउने, विरोधको स्वरलाई अतिरञ्जित गर्ने र निराशाजनक वातावरण सिर्जना गर्ने तथा अराजकता बाड्ने प्रवृत्तिले समाजलाई ठिक बाटो देखाउदैन ।
काम गर्नु ‘अपराध’ हो त ?
यो सम्पूर्ण घटनाक्रमले हामीलाई सोच्न बाध्य पार्छ , के साँच्चै देशको नेतृत्व गरेर काम गर्नु, नागरिकलाई विकासप्रति ब्युँझाउनु अपराध हो ? स्वस्थ लोकतन्त्रमा आलोचना अनिवार्य छ । नेताको कमजोरी औंल्याउनु र प्रश्न गर्नु नागरिकको अधिकार हो । तर, जब आलोचना व्यक्तिगत आक्रमण, पूर्वाग्रह र तथ्यहीन कुरामा आधारित हुन्छ, तब त्यसले नेतालाई मात्र होइन, सम्पूर्ण लोकतान्त्रिक प्रक्रियालाई कमजोर बनाउँछ ।
यदि राम्रो काम गर्दा पनि निरन्तर गाली खाइन्छ भने, यसले भविष्यका नेताहरूलाई जोखिम मोलेर देशको दीर्घकालीन हितका लागि कठोर निर्णय लिनबाट निरुत्साहित गर्छ । उनीहरू लोकप्रियतावादी बाटो अपनाउन वा काम नगरी आलोचनाबाट बच्न प्रेरित हुन सक्छन् ।